„Wyjarzmiona. Historia biednej dziewczyny ze wsi przez nią samą opowiedziana” Renaty Bożek w podcaście RP „Rzecz o książkach”

W piętnastym odcinku podcastu RP „Rzecz o książkach” Marcin Kube rozmawia z Renatą Bożek ze Związku Pisarzy ze Wsi im. Jakuba Wojciechowskiego, autorki książki „Wyjarzmiona. Historia biednej dziewczyny ze wsi przez nią samą opowiedziana”. Powieść historia Rozalki Balawender, chłopskiego dziecka, która osiąga niespotykany awans społeczny i zapis wszystkich perypetii, które do tego prowadziły, opowiedziane rok po roku. 

Jak opowiada autorka, Rozalka narodziła się już dawno, kiedy zaczęła powstawać poprzednia (jeszcze niewydana) jej książka. Wówczas, pod wpływem lektur pamiętników chłopskich i książek historycznych dotyczących XIX-wiecznej wsi, w głowie Renaty Bożek pojawiła się wizja obdartego chłopskiego dziecka, stojącego nad topiącym się w bagnie oficerem. 

Sama „Wyjarzmiona” zaczęła powstawać dopiero pięć lat później  – w 2018 roku, kiedy autorka zainspirowała się lekturą pamiętników polskiego chłopskiego powstańca. Skłoniło ją to do przemyśleń nad tym, jak wyglądałoby jej życie, gdyby urodziła się nie w latach 70. XX wieku, jako córka rodziców, którym zależało na jej wykształceniu, ale dwieście lat wcześniej. Jak potoczyłyby się wówczas jej losy jako zdolnego wiejskiego dziecka?

O języku

W podcaście „Rzecz o książkach” Rzeczpospolitej Renata Bożek rozmawia z Marcinem Kube również o języku. Chociaż sama wychowała się na wsi, gdzie gwara była wszechobecna, jej użycie w powieści nie było jej pierwszym instynktem. Zaczęła pisząc ją językiem typowym dla współczesnych powieści nurtu chłopskiego, z użyciem szyku przestawnego. Jak jednak przyznaje, ten styl nigdy jej do końca nie pasował. 

Na zmianę zdecydowała się dopiero wtedy, kiedy poczuła, zniechęcona trudnością z wydaniem poprzedniej książki, że jest autorką „niewydawalną”. To dało jej poczucie, że skoro książką i tak nie zostanie wydana, może robić co chce. Zmieniła wówczas język – opierając go na swoich doświadczeniach z gwarą z Lubelszczyzny, z którą się wychowała oraz „Życiorysie własnym robotnika” Jakuba Wojciechowskiego. 

Język w „Wyjarzmionej” jest ważną kwestią, oddającą sytuację bohaterki, która zaczyna historię posługując się wyłącznie nią. To zmienia się jednak z czasem, wraz z wkraczaniem bohaterki na miejskie, a później i pańskie salony.

Nie tylko język miał być w tej historii realistyczny. Autorka podkreśla, jak ważne było dla niej uchwycenie sposobu myślenia ludzi z XIX-wiecznej wsi. Jednym z „objawów” tego myślenia są duchy, widywane przez główną bohaterkę. Renata Bożek nie chce jednak, aby jej książkę rozważać w kategoriach realizmu magicznego. Te nadnaturalne elementy to raczej przejaw sposobu myślenia bohaterów niż rzeczywista manifestacja magii w świecie przedstawionym.

Ucieczka ze wsi

Mimo że związana ze wsią w swojej twórczości, Renata Bożek sama siebie nazywa „uciekinierką ze wsi”. Jak mówi, lubi ludzi ze swoich rodzinnych stron, ale nie wyobraża sobie wrócić tam na stałe. Już od dziecka nie lubiła mieszkania na wsi – a szczególnie pracy w polu, w której musiała pomagać rodzicom. Ona sama chętniej siedziałaby w domu i czytała książki. Bała się zarówno zwierząt gospodarskich (a szczególnie gęsi i indyków, które goniły dzieci po wsi), a także psów. I wampirów, które żyły na strychu, bo od dziecka miała bujną wyobraźnię. 

Lubi życie w mieście, które daje więcej wolności, zamiast tłamsić nieustanną kontrolą społeczną typową dla małych społeczności. Nie widzi jednak swojego wyjazdu do miasta i artystycznego zajęcia do końca jako awansu społecznego. 

Związek Pisarzy ze Wsi

Renata Bożek jest założycielką i należy do Związku Pisarzy ze Wsi im. Jakuba Wojciechowskiego. Związek jest nieformalną organizacją gromadzącą pisarzy związanych z polską wsią. Zajmuje się m.in. wydawaniem antologii oraz internetowego dwumiesięcznika „Pole”, na którego stronie można znaleźć również teksty autorki „Wyjarzmionej”.

Posłuchaj rozmowy z autorką „Wyjarzmionej” Renatą Bożek w Podcastach RP.